Dünya Sigarasız Günü Bildirisi
Dünya Tütüne Hayır Günü (WNTD), Dünya Sigarasız Günü, Dünya Tütünsüz Günü veya Dünya Sigarayı Bırakma Günü her yıl 31 Mayıs tarihinde Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) (WHO) üye devletlerince 1987 yılından bu yana tüm dünyada kutlanan önemli gündür. Bu günde, sigara kullanıcılarının sigarayı bırakmaları teşvik edilmektedir.
Tütün sağlığımızı tehdit ediyor
Dünyada olduğu gibi ülkemizde de en yaygın kullanılan bağımlılık yapıcı madde olan tütün ürünleri; kanser, kalp damar hastalıkları, KOAH gibi pek çok önlenebilir hastalık ve erken ölüm sebepleri arasında ilk sırada yer almaktadır Tütün ürünü kullanımı, akciğer kanseri başta olmak üzere ağız ve gırtlak, soluk borusu, yemek borusu, mide, bağırsak, karaciğer, pankreas, böbrek, mesane, erkeklerde prostat, kadınlarda meme, rahim ağzı kanseri gibi vücudun pek çok yerinde pek çok kansere sebep olur.
Tütün bağımlılığı önemli bir dünya sorunudur
Sigara ve tütün ürünlerinin kullanımı her yıl en az 8 milyondan fazla insanı hayattan koparan, ülke ekonomilerine yük olan ve çevremize zarar veren çok yönlü global bir sorundur. Dünyada her gün 22 bin kişi tütün ürünü kullanımına bağlı hastalıklar sebebiyle hayatını kaybetmektedir.
Bu ölümlerin 7 milyondan fazlası doğrudan tütün kullanımının sonucu iken 1,2 milyondan fazla kişi de tütün ürünü kullandığı için değil, tütün ürünü dumanına maruz kaldığı için hayatını kaybetmektedir.
Sigara kullanımı azalıyor
Sigaranın zararlarının geniş kitlelere anlatılarak toplum bilgi düzeyi arttırılmış ve yasal düzenlemeler ile kullanımı azaltılmıştır. DSÖ verilerine göre tütün kullanımında belirgin bir azalma meydana gelmiştir; 2020 yılında 15 yaş ve üzeri dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 22'si tütün ürünü kullandığı tespit edilirken; 2000 yılında bu oranın yaklaşık yüzde 33 olduğu bilinmektedir.
Pazarda yeni ürünler yeni tehditler
Her yıl yüzlerce milyar dolarlık pazar yöneten tütün endüstrisi küçülen tütün pazarını yeniden genişletmek için, ‘zararı azaltılmış ürün’ kavramıyla hammaddesi yine tütün ve nikotin olan teknolojik ısıtma cihazlarını pazara dahil etmiştir. Bu yeni ve modern görünümlü ürünler özellikle gençler için cazip hale getirilmeye çalışılmaktadır. İçinde nikotin olan bu yeni ürünler elektronik sigara ve ısıtılmış tütün ürünleri adı ile tütün endüstrisi tarafından son yıllarda piyasaya verilmiştir. Bu şekilde tütün endüstrisi pazar payının gerilediği ülkelerde gelir arttırmaya çalışmakta, yeni ve modern görünümlü ürünler ile çocukları ve gençleri nikotin bağımlılığına sokmayı hedeflemektedir.
Zararı azaltılmış tütün olamaz
Elektronik sigara dumanı su buharı değildir
Isıtılmış tütün ürünlerinde, yine aynı tütünün yakılmadan özel ısıtıcı cihazlarla ısıtılarak ve içindeki nikotinin duman ile akciğerlere solunarak kullanımı esastır. Aynı hammaddeden benzer ısıl işlem ile zararı azaltılmış bir sonuç oluşturmak gerçeği yansıtmamaktadır. Son yıllarda kullanımı artan diğer ürünler elektronik sigaralardır ve bunlara “Elektronik Nikotin Dağıtım Sistemleri (ENDSé) gibi farklı isimler verilmeye çalışılır. Burada amaç zararlı olduğu algısı net olan sigara ifadesinden kaçınmaktır. Elektronik sigara da kullanılan elektronik likitler tatlandırıcı ve sıvı nikotin içerir, bunların sıvı halden duman haline gelmesi özel ısıtma mekanizmalarıyla olur. Bu gerçek dışı beyanlarla anlatıldığı gibi su buharı değildir, birçok kimyasal madde içeren bir aerosoldür. Başta akciğerler olmak üzere tüm vücuda zararlıdır.
Yeni ürünlerde sigaralarda yasaklanan tatlandırıcı ve lezzet vericiler var
Elektronik likitlerin içinde özellikle çocuk ve gençlerin ilgisini çekmek üzere tatlandırıcı ve lezzet arttırıcı bileşenler vardır. Bunlar, sigaralardan çıkartılması için uzun süre mücadele verilmiş tehlikeli maddelerdir. Bu ürünlerin kullanımının uzun dönemli etkileri üzerine çalışmalar, bu ürünlerin kullanım bazındaki görece yeniliği sebebiyle yetersiz kalmıştır.
Hedef çocuklar ve gençler
Tütün endüstrisi elektronik sigara ve ıslanmış tütün ürünleri ile sigarayla tanışmamış çocuklar ve gençleri ulaşmayı hedefler. Yine sigarayı bırakan veya bırakmak isteyen bireyleri yanlış bilgilendirme ile hedef alır. Bu ürünlerin zararsız olduğu veya bırakmayı kolaylaştırdığı koskoca bir yalandır. Nikotin içermediği söylenen elektronik sigaralar incelendiğinde miktarı değişmekle birlikte nikotine rastlanabildiği ve nikotin dışındaki “doğal” olarak lanse edilen kimyasalların solunmasının da önemli tehlikeler yarattığı unutulmamalıdır.
Elektronik sigara ile sigara bırakılmaz
Tütün endüstrisi “zarar azaltma” ya da “bırakma” söylemiyle kendine yer bulmaya çalışmaktadır. Fakat nikotin bağımlılığını bitirmediği gibi hem geleneksel tütün ürünlerini hem de e-sigaralar gibi yeni nesil ürünleri kullanan insanların “ikili kullanım-dual use” olarak hayatlarının nikotin bağımlılığındaki aracı değiştirmiş olmalarına neden olur.
Gerçek dışı bilgiler ile kafa karıştırma
Tütün endüstrisi kendi özel karlılığı için halk sağlığını hiçe saymakta, bunu yaparken yer yer e-sigaraların bir bırakma yöntemi olarak kullanılmasına dair yanıltıcı, sahte bilimsel veriler üretilmesine de çeşitli şekillerde dâhil olmakta, bunları fonlamaktadır.
Tütünsüz ve dumansız nikotin keseleri yeni tehdit
Farklı ve kafa karıştırıcı yeni nikotin ürünlerine içinde sentetik nikotin bulunan ağız içine yerleştirilen nikotin keseleri eklenmiştir. Bu ürünlerin dumansız, tütünsüz nikotin ile yine zararı azaltılmış başlığıyla pazarda yeni ve farklı pozisyonlanma çabası vardır.
Yeni ürünler eski taktikler
Tüm yeni ürünler; sigara pazarlamasında yasaklanan promosyon, gizli reklam, tanıtım, aktivite ve sponsorluk ile özellikle gençlere ulaşmak üzere konumlanmıştır. Tütün şirketleri, tütün ürünlerinin reklamı ve promosyonları için bir milyon dolardan fazla para harcamakta ve hala çok sayıda genci tütün kullanmaya teşvik etmektedir.
Dünya Sağlık Örgütü bu ürünlerin de tütün ürünleri kadar sağlığa zararlı olduğunu bildirmektedir. Bu ürünlerin kullanımı konusunda özellikle çocuk ve ergenler büyük risk altındadır. Beynin gelişimi 20’li yaşların ortalarına kadar devam ettiği için, bu ürünlerin erken yaşta kullanımı beynin gelişimini olumsuz etkilemektedir.
Ülkemizde günlük 300 kişi hayatını sigara ilişkili hastalıklardan kaybetmektedir. Sağlıksız süreçlerden dolayı yaşam konforu, hayat kalitesi düşen insan sayısı çok daha fazladır.
Engellenebilir ölümlerin sebebi olarak hala devam eden tütün salgını sorunu için yapılacak daha çok şey vardır.
Tütüne değil yiyeceğe ihtiyacımız var
Bu sene DSÖ tarafından üye ülkelere önerilen tema “Tütüne değil yiyeceğe ihtiyacımız var” kapsamında tütün tarımının ve tütün kullanımının çevreye, doğaya verdiği yıkıcı zararlarının ön plana çıkarılmasıdır.
Tütün ekiminin, üretiminin, dağıtımının, tüketiminin sağlık ve çevre üzerindeki zararlı etkisi, her geçen gün artmaya devam etmektedir. Dolayısıyla DSÖ tarafından da bu yıl dikkat çekilen önemli bir husus da tütün ürünlerinin oluşturduğu çevre zararları olmuştur. Tütün yetiştiriciliği için ormanlar yok edilmekte, verimli tarım toprakları zarar görmekte ve su kaynakları tüketilmektedir. Ayrıca tütün ürünlerinin zehirli atıkları da yine bu sınırlı ve değerli kaynakların zarar görmesine sebep olmaktadır. Her yıl, çoğunluğu plastik olan 2 milyon ton tütün ürünü ambalaj atığı oluşmakta ve bu atıklar çevreye zarar vermektedir.
Tütün üretimi pek çok tarım ürününden daha fazla su tüketimi gerektirmektedir. Tek bir sigaranın tütününün yetiştirilmesi, üretimi, nakliyesi için yaklaşık 3,7 litre su kullanılmaktadır. Tütün endüstrisi dünyada her yıl yaklaşık 22 milyar ton yani 15 milyon olimpik yüzme havuzunun suyu kadar, su tüketimine sebep olmaktadır. Sigara izmaritleri, dünya çapında en yaygın atılan atıktır, sahillerde ve su kenarlarında en sık toplanan çöptür. Her yıl dünyada 4,5 trilyon sigara izmariti atığı oluşmaktadır. Çoğunlukla sigara izmaritlerinden oluşan tütün ürünü atıkları su kaynaklarına karışmakta ve zarar vermektedir. Tek bir sigara izmariti, ortalama 100 litre kadar suyu kirletmektedir. Sigara izmaritlerinde bulunan pek çok tehlikeli kimyasal madde ve elektronik sigara atıkları sulara ve toprağa sızarak doğaya zarar vermektedir.
Tütün endüstrisi, sigara üretimi için yıllık 600 milyon adet ağaç kesmekte ve 200.000 hektar toprağın zarar görmesine sebep olmaktadır. Ayrıca tütün endüstrisi yılda 84 milyon ton karbondioksit eşdeğerinde sera gazı salınımına sebep olmaktadır. Tütün dumanı, dizel egzozundan daha yüksek oranda partikül atılmasına sebep olarak hava kirliliğini de artırmaktadır. Tütün endüstrisi, dünyanın zaten kıt olan kaynaklarının daha da azalmasına ve iklim değişikliğine sebep olmakta, ekosisteme zarar vermektedir. Kısaca tütün endüstrisi insanları olduğu gibi gezegenimizi de zehirlemektedir.
Diğer taraftan söndürülmemiş sigara izmaritleri, orman yangınları başta olmak üzere pek çok yangın ve buna bağlı can kayıplarının önemli bir sebebi olmaya devam etmektedir. Tüm bu çevresel zararlar göz önünde bulundurularak bazı ülkelerde, hükümetler ve yerel yönetimler tarafından tütün ürünü atıklarının temizlemesi ve bertaraf edilmesi masraflarının karşılanması için çevre vergisi gibi yeni önlemler alınmaktadır.
Sigara ve nikotin bağımlılığı tedavi edilebilir bir sağlık sorunudur
Nikotin bağımlılığının sosyal ve davranışsal yönü olsa da fizyolojik bağımlılık söz konusudur. Bu bağımlılık uzmanlar tarafından tedavi edilebilir.
Sigara bırakmak öncelikle düşüncede, daha sonra davranışta değişiklik gerektirir. Her bırakma denemesi başarıyla sonuçlanmayabilir. Bırakma denemelerinin başarısı bireysel farklılıklar gösterir. Bu konuda uzmanlardan yardım almak çok önemlidir.
Ülkemizde Sağlık Bakanlığı ve üniversite hastaneleri ve sivil toplum kuruluşları (STK) tarafından aktif ve başarıyla çalıştırılan ‘Sigara Bırakma Poliklinikleri’ mevcuttur.
Ülkemizde 'Sigara Bırakma Poliklinikleri' bu imkanı tüm halkımıza ücretsiz ve yaygın şekilde sunarak önemli bir görevi yerine getiriyor.
- Tütünü bıraktıktan 20 dakika sonra kalp hızı ve kan basıncı normalleşir.
- 12 saat içinde kandaki zehirli gaz karbonmonoksit seviyesi normale iner.
- 2-12 haftada dolaşımınız iyileşir ve akciğer fonksiyonlarınız gelişir.
- 1-9 haftada öksürük ve nefes darlığı azalır.
- 1.yılda kalp ve damar hastalığı riski içmeye devam edenin yarısına kadar iner.
- 5. yılda felç-inme riski içmeyenlerle eşitlenir.
- 10. yılda akciğer kanserine yakalanma riski içenlerin yarısı seviyesine gerilerken ağız, gırtlak, yemek borusu, mesane, rahim ağzı ve pankreas kanseri riskleri de ciddi oranda azalır.
- 15. yıl koroner arter hastalık riskinin artık içmeyenle aynı olacak kadar gerilediği zamandır.
Tütün kullanmaktan vazgeçilen her yaş için, kalan hayat süresi ve konforu için önemli bir kazanımdır.
Aile Hekimliği
Anabilim Dalı Başkanı
Dr. Öğr. Üyesi Fethi Sada ZEKEY
31.05.2024