İnflamatuvar barsak hastalıkları (İBH) gastrointestinal kanalın kronik ve inflamatuvar hastalıklarıdır. Spontan olarak alevlenme ve iyileşmelerle seyreden bu hastalıkların gastrointestinal kanal dışında da tutulum gösterdiği sistemler vardır. Ülseratif kolit ve Crohn hastalığı inflamatuvar barsak hastalıkları ana çatısı altında yer alan iki temel hastalık olarak tanımlanır. Ayrıca bir de her iki hastalıktan da özellikler taşıyan, zor tanı alan ve bu nedenle yönetimi daha zor olan ama çok daha az oranda bir hasta grubunda görülen indetermine kolit formu vardır. Bu hastalıklar aynı grup içinde yer alsalar da nedenleri, klinik seyirleri ve tedavi yöntemleri birbirlerinden farklı özellikler gösterir. Ülseratif kolit ve Crohn hastalığının günümüzde nedenleri halen tam olarak aydınlatılamamıştır. Bu hastalıkların nedeni olarak çevresel faktörler, genetic yatkınlık ve bağışıklık sisteminin uygunsuz çalışması gösterilmektedir. Genel olarak her iki hastalık da hayatın herhangi bir döneminde ortaya çıkabilirse de çoğunlukla genç yetişkinlerin hastalıkları olarak göze çapmaktadırlar. Ülseratif kolit sadece kalın barsağı tutar ve hasta olan kolonun mukozasının tamamı inflamedir. Crohn hastalığı sıklıkla ince barsakların son kısmını etkileyen bir hastalık olmasına rağmen ağızdan anal kanala kadar tüm sindirim sistemini tutabilir.
İBH’nın seyri hastadan hastaya değişkenlik gösterir, bazı hastada hayatında sadece bir kez alevlenme olurken bir başka hastada daha sık ataklar olabilir. Crohn hastalığında karın ağrısı, ishal yakınmaları ön planda iken, ülseratif kolitte kanlı ishal sık görülen belirtidir. Ancak her iki hastalık içinde, halsizlik, kilo kaybı, hafif düzeyde ateş yüksekliği, karında şişlik gibi değişik yakınmalar da söz konusu olabilir. Başlangıç yakınmaları her zaman sindirim sistemi ile ilgili olmayabilir. Bel ve eklem ağrıları, göz veya deri ile ilgili barsak dışı yakınmalar da inflamatuvar barsak hastalıkların belirtileri olabilir. Uzamış (3 haftayı geçmiş) ya da tekrarlayan yakınmaları olan her hastada İBH akla gelmelidir.
Günümüzde endoskopi ile İBH tanısı koymak oldukça kolaydır. Kan, gayta tahlilleri ve radyolojik görüntüleme yöntemleri de hem tanı ve özelikle ayırıcı tanı için yardımcıdır. Tedavi planlanırken hastanın yaşı, hastalığın şiddeti, tutulum yeri, barsak dışı belirtiler gibi bir çok faktör göz önünde tutulmaktadır. Bu nedenle tedavinin yönetimi hastalar arasında farklılık gösterebilir. Tanı koyulan ve tedavi başlanan her hastanın ilaçlarını düzenli kullanması ve kontrollerini aksatmaması gerekmektedir. Çünkü her iki hastalığın tedavisi uzun süreli olup bazen ömür boyu da sürebilir. İBH’da tedavi öncelikle medikaldir ama bazı durumlarda ameliyat gerekebileceğinden kararların multidisipliner ekipler (gastroenterog ve/veya iç hastalıkları uzmanı, cerrah, endoskopist, radyolog, patolog) tarafından alınması önemlidir. Cerrahi endikasyon acil durumlarda ve komplikasyonlarda geçerlidir. Ülseratif kolit mukozayı tutan bir hastalık olduğu ve yıllar içinde cerrahi deneyim arttığı için bazı durumlarda elektif ameliyat kararı da verilir. Yapılacak işlem büyük bir ameliyat olsa da küratifdir.
Ülseratif kolitte daha belirgin olmak üzere her iki hastalık içinde başta kalın barsak olmak üzere sindirim sistemi kanseri gelişme riski artmaktadır. Bu nedenle hastalık süresinin 8-10 yılı geçtiği kişilerde kanser taraması için belli aralıklarla kolonoskopi yapılmalıdır.
19.05.2024